MIỄN TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ – KHI NÀO ĐƯỢC ÁP DỤNG? GÓC NHÌN THỰC TIỄN TỪ VỤ “GÀ LÔI TRẮNG” Ở HƯNG YÊN

Vừa qua, vụ án “Gà lôi trắng” tại Hưng Yên gây chú ý khi Tòa phúc thẩm tuyên miễn trách nhiệm hình sự cho bị cáo Thái Khắc Thành – người từng bị án sơ thẩm 6 năm tù vì nuôi và rao bán loài gà quý hiếm. Tòa nhận định hành vi của bị cáo “không còn nguy hiểm cho xã hội” sau khi chính sách pháp luật thay đổi.

Từ vụ việc này, khái niệm miễn trách nhiệm hình sự đã trở thành tâm điểm thảo luận: Khi nào được miễn trách nhiệm hình sự? Căn cứ nào để được hưởng? Và việc “được miễn” có nghĩa là “vô tội” hay không?

1. Miễn trách nhiệm hình sự là gì?

Miễn trách nhiệm hình sự là trường hợp người có hành vi phạm tội nhưng được Nhà nước miễn truy cứu vì có căn cứ nhân đạo, chính sách hoặc vì hành vi đó không còn nguy hiểm cho xã hội theo quy định của pháp luật.

Cần lưu ý đây không phải là “vô tội” mà là có tội nhưng được miễn việc xử lý hình sự.

Phân biệt giữa miễn trách nhiệm hình sự và vô tội

Tiêu chí	Miễn trách nhiệm hình sự	Vô tội
Bản chất	Có hành vi phạm tội nhưng có lý do để không xử lý	Không thực hiện hành vi phạm tội
Căn cứ áp dụng	Có các tình tiết giảm nhẹ, chính sách khoan hồng,…	Không đủ căn cứ buộc tội
Hậu quả pháp lý	Không bị truy cứu hình sự, không phải chịu hình phạt	Khôi phục quyền lợi, hoàn toàn trong sạch

2. Căn cứ để được miễn trách nhiệm hình sự

Theo Điều 29 Bộ luật Hình sự 2015, căn cứ miễn trách nhiệm hình sự có thể chia thành các nhóm sau:

Thay đổi chính sách pháp luật: Khi quy định mới khiến hành vi trước đây không còn bị xem là tội phạm.

Đại xá: Là quyết định của Quốc hội, xóa bỏ trách nhiệm hình sự với một nhóm người phạm tội nhất định.

Tự thú, khai báo, lập công: Người phạm tội chủ động ra đầu thú, giúp cơ quan điều tra phát hiện tội phạm khác hoặc khắc phục hậu quả lớn.

Mắc bệnh hiểm nghèo: Khi người phạm tội mất khả năng gây nguy hiểm cho xã hội.

Tội ít nghiêm trọng do vô ý, hòa giải: Khi người bị hại tha thứ và người phạm tội đã khắc phục hậu quả.

3. Góc nhìn thực tiễn từ vụ “Gà lôi trắng” ở Hưng Yên

Anh Thái Khắc Thành (Nghệ An) mua, nuôi và rao bán gà lôi trắng, khi đó thuộc nhóm IB, tức động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm bị cấm khai thác, sử dụng vì mục đích thương mại theo Nghị định 84/2021/NĐ-CP.

Vì vậy, anh bị khởi tố về tội vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm (Điều 244 Bộ luật Hình sự 2015) và tuyên phạt 6 năm tù ở cấp sơ thẩm.

Tuy nhiên, trong thời gian chờ xét xử phúc thẩm, Thông tư 27/2025/TT-BNNPTNT có hiệu lực (từ 1/7/2025), chuyển gà lôi trắng từ nhóm IB sang nhóm IIB – tức được phép nuôi, nhân giống và kinh doanh có điều kiện. Cụ thể, theo Sách đỏ Việt Nam cũng như các quy định pháp luật liên quan các loài động vật hoang dã nguy cấp, quý, hiếm được phân thành 2 nhóm chính dựa trên mức độ đe dọa và số lượng còn lại ngoài tự nhiên.

– Nhóm IB: Là nhóm các loài động vật hoang dã nguy cấp, quý, hiếm có nguy cơ bị tuyệt chủng nghiêm trọng. Pháp luật Việt Nam nghiêm cấm hoàn toàn các hành vi săn bắt, giết, nuôi nhốt, tàng trữ, vận chuyển hoặc buôn bán vì mục đích thương mại, trừ các trường hợp được cấp phép đặc biệt cho mục đích bảo tồn, nghiên cứu khoa học hoặc các hoạt động phi thương mại.

– Nhóm IIB: Là nhóm các loài động vật hoang dã nguy cấp, quý, hiếm, nhưng có mức độ đe dọa thấp hơn so với nhóm IB. Đây là các loài có giá trị về khoa học, môi trường, sinh thái, hoặc văn hóa, nhưng vẫn còn tồn tại với số lượng tương đối ổn định trong tự nhiên hoặc có khả năng phục hồi nếu được quản lý tốt.

Khác với động vật trong nhóm IB (cấm hoàn toàn khai thác thương mại), các loài trong nhóm IIB được phép khai thác, sử dụng vì mục đích thương mại nhưng phải tuân thủ các điều kiện nghiêm ngặt, bao gồm việc xin giấy phép từ cơ quan nhà nước có thẩm quyền (như Chi cục Kiểm lâm hoặc Bộ Nông nghiệp và Môi trường).

Tại phiên tòa phúc thẩm, Tòa án nhân dân tỉnh Hưng Yên nhận định rằng chính sách pháp luật đã thay đổi, hành vi của bị cáo không còn nguy hiểm cho xã hội, nên miễn trách nhiệm hình sự và trả tự do ngay tại tòa.

Vụ việc trên là ví dụ điển hình cho miễn trách nhiệm hình sự do thay đổi chính sách pháp luật được quy định tại điểm a khoản 1 Điều 29 Bộ luật Hình sự 2015.

Bên cạnh đó, theo Điều 7 Bộ luật Hình sự 2015 quy định “Hiệu lực của Bộ luật hình sự về thời gian” cũng đã nêu rõ khi pháp luật mới có lợi cho người phạm tội thì được áp dụng kể cả với hành vi xảy ra trước đó.

Nói cách khác, khi Thông tư mới hợp pháp hóa hành vi nuôi và bán gà lôi trắng, việc xử lý hình sự trở nên không còn cần thiết.

Tòa vẫn xác định anh Thành đã vi phạm ở thời điểm ban đầu, nhưng vì chính sách đã thay đổi, nên được miễn truy cứu, chứ không phải “vô tội”. Vì vậy, anh không bị coi là oan sai, nhưng cũng không phải chịu hình phạt hình sự.

Vụ “gà lôi trắng” là một ví dụ sinh động cho thấy pháp luật không chỉ trừng phạt, mà còn biết lắng nghe và thích ứng với đời sống thực tế. Khi chính sách thay đổi, pháp luật cũng mở ra cơ hội để con người được sửa sai, để một bản án không còn là dấu chấm hết. Đó chính là giá trị nhân văn của Bộ luật Hình sự Việt Nam – nơi công lý và lòng khoan dung luôn song hành.

Liên hệ để được tư vấn:
Điện thoại: 0912.056.876 – Luật sư Lưu Văn Sáng
0964.816.140 – Nguyễn Thị Ái Ly
Fanpage:https://www.facebook.com/phongphaplychodoanhnghiepvanguoilaodong.vn
Địa chỉ trụ sở: 79/4 Lê Thị Riêng, Thới An, TP. Hồ Chí Minh