Trong nhiều ngành nghề hiện nay, đặc biệt là sản xuất, may mặc, điện tử, dịch vụ…, tình trạng người lao động (NLĐ) bị buộc phải làm thêm giờ vẫn diễn ra phổ biến. Có doanh nghiệp yêu cầu NLĐ làm thêm từ 3–5 giờ/ngày, thậm chí tăng ca liên tục trong nhiều tháng liền. Một số nơi, NLĐ bị ép ký vào “đơn tự nguyện tăng ca”, có nơi viện cớ “áp lực đơn hàng” để ép buộc. Hậu quả là NLĐ kiệt sức, ảnh hưởng sức khỏe, đời sống gia đình, nguy cơ tai nạn lao động gia tăng. Vậy pháp luật quy định như thế nào về làm thêm giờ để bảo vệ người lao động?
1. Quy định pháp luậy về làm thêm giờ
Tại Điều 107 Bộ luật Lao động 2019 đã đặt ra giới hạn rõ ràng về làm thêm giờ như sau:
Điều kiện: Chỉ khi có sự đồng ý của NLĐ: doanh nghiệp mới được tổ chức làm thêm giờ.
Giới hạn thời gian:
- Không quá 50% số giờ làm việc bình thường trong 01 ngày.
- Tổng số giờ làm việc bình thường và số giờ làm thêm không quá 12 giờtrong 01 ngày đối với trường hợp áp dụng quy định thời giờ làm việc bình thường theo tuần.
- Không quá 40 giờ trong 01 tháng.
- Không quá 200 giờ trong 01 năm.
- Riêng một số ngành, nghề đặc thù như (Dệt, may, da, giày, điện, điện tử, chế biến nông, lâm, diêm nghiệp, thủy sản; sản xuất, cung cấp điện, viễn thông, lọc dầu, cấp, thoát nước) hoặc những trường hợp được quy định tại khoản 3 Điều này thì có thể làm thêm tối đa 300 giờ trong 01 năm.
- Đồng thời, Điều 108 Bộ luật Lao động 2019 cũng quy định chỉ một số trường hợp người sử dụng lao động được quyền yêu cầu người lao động làm thêm giờ không bị hạn chế số giờ làm việc cũng như người lao động không được từ chối.
Nghĩa là, ngoại trừ những ngành, nghề đặc thù và các trường hợp được pháp luật quy định. Nếu một ngày làm việc bình thường là 8 tiếng, thì NLĐ chỉ được tăng ca tối đa 4 tiếng, tổng cộng là 12 tiếng trong 01 ngày.
2. Quyền lợi của NLĐ khi làm thêm giờ
Theo Điều 98 Bộ luật Lao động 2019 về tiền lương làm thêm giờ, làm việc vào ban đêm được quy định như sau:
- Vào ngày thường: ít nhất bằng 150% tiền lương giờ làm việc bình thường.
- Vào ngày nghỉ hằng tuần: ít nhất bằng 200% tiền lương giờ làm việc bình nthường.
- Vào ngày lễ, Tết, ngày nghỉ có hưởng lương: ít nhất bằng 300% chưa kể tiền lương ngày lễ, tết, ngày nghỉ có hưởng lương đối với người lao động hưởng lương ngày.
- Vào ban đêm: ít nhất bằng 30% tiền lương tính theo đơn giá tiền lương hoặc tiền lương thực trả theo công việc của ngày làm việc bình thường.
- Ngoài ra NLĐ làm thêm giờ vào ban đêm còn được trả thêm 20% tiền lương tính theo đơn giá tiền lương hoặc tiền lương theo công việc làm vào ban ngày của ngày làm việc bình thường hoặc của ngày nghỉ hằng tuần hoặc của ngày nghỉ lễ, tết.
Như vậy, pháp luật không cấm làm thêm, nhưng buộc phải đảm bảo về mặt thời gian, có sự tự nguyện và trả lương xứng đáng cho NLĐ.
3. Hành vi vi phạm thường gặp của người sử dụng lao động (NSDLĐ)
- Ép NLĐ ký trước “đơn tự nguyện tăng ca” để hợp thức hóa.
- Tổ chức tăng ca vượt quá giới hạn cho phép.
- Trả lương làm thêm bằng mức ngày làm việc bình thường
- Đe dọa NLĐ: nếu không tăng ca thì bị cắt thưởng, không xét tăng lương, không gia hạn hợp đồng…
Những hành vi này không chỉ vi phạm Bộ luật Lao động mà còn có dấu hiệu “lạm dụng quyền quản lý” để xâm phạm quyền lợi chính đáng của NLĐ.
4. Chế tài đối với NSDLĐ ép NLĐ làm thêm giờ
- Trường hợp Công ty có hành vi huy động người lao động làm thêm giờ mà không được sự đồng ý của người lao động, trừ trường hợp quy định tại Điều 108 Bộ luật Lao động, thì bị xử phạt hành chính từ 20.000.000 đồng đến 25.000.000 đồng theo quy định tại điểm b khoản 3 Điều 18 Nghị định 12/2022/NĐ-CP.
- Trường hợp có hành vi huy động người lao động làm thêm giờ vượt quá số giờ theo quy định của pháp luật thì sẽ bị xử phạt theo một trong các mức quy định tại khoản 4 Điều 18 Nghị định 12/2022/NĐ-CP:
a) Từ 5.000.000 đồng đến 10.000.000 đồng đối với vi phạm từ 01 người đến 10 người lao động;
b) Từ 10.000.000 đồng đến 20.000.000 đồng đối với vi phạm từ 11 người đến 50 người lao động;
c) Từ 20.000.000 đồng đến 40.000.000 đồng đối với vi phạm từ 51 người đến 100 người lao động;
d) Từ 40.000.000 đồng đến 60.000.000 đồng đối với vi phạm từ 101 người đến 300 người lao động;
đ) Từ 60.000.000 đồng đến 75.000.000 đồng đối với vi phạm từ 301 người lao động trở lên.
Làm thêm giờ là nhu cầu có thật trong hoạt động sản xuất, kinh doanh, nhưng pháp luật đã đặt ra những giới hạn chặt chẽ nhằm bảo vệ sức khỏe, đời sống của người lao động. Doanh nghiệp cần tuân thủ đúng quy định về điều kiện, thời gian và tiền lương làm thêm, tránh tình trạng lạm dụng gây thiệt thòi cho NLĐ. Về phía NLĐ, việc nắm rõ quyền lợi của mình là cơ sở quan trọng để tự bảo vệ, đồng thời góp phần xây dựng quan hệ lao động hài hòa, bền vững.
5. NLĐ cần làm gì để bảo vệ quyền lợi của mình?
- Hiểu rõ giới hạn: NLĐ có quyền từ chối làm thêm nếu vượt quá mức pháp luật cho phép hoặc không có sự thỏa thuận.
- Lưu giữ chứng cứ: Bảng chấm công, lệnh điều động, email, tin nhắn để chứng minh việc bị ép làm thêm.
- Nếu bị ép làm thêm quá quy định, NLĐ có quyền khiếu nại, tố cáo tới thanh tra lao động, công đoàn, khởi kiện ra Tòa án.
Liên hệ để được tư vấn:
Điện thoại: 0912.056.876 – Luật sư Lưu Văn Sáng
0964.816.140 Nguyễn Thị Ái Ly
Địa chỉ trụ sở: 79/4 Lê Thị Riêng, Thới An, TP. Hồ Chí Min